सार्वजनिक यातायात
कुनै पनि देशमा आमनागरिकले कुनै एक स्थान बाट अर्को स्थानमा आवतजावत गर्न यातायातका साधनहरूको रुपमा सार्वजनिक रुपमा प्रयोग गरिने यातायात प्रणालीलाई सार्वजनिक यातायात भन्ने वुझिन्छ। कुने पनि देशको सार्वजनिक यातायात प्रणालीबाट त्यस देशको अर्थतन्त्रमा समेत परिणाममूलक प्रभाव पारेको हुन्छ।
यातायातका साधनहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]यातायात प्रणालीमा प्रयोग गरिने सवारी साधनहरूमा साईकल,मोटर साईकल, कार, बस, ट्राम, रेल, पानीजहाज, हेलिकप्टर, हवाईजहाज, फेरी (Ferry), ट्रली, केवलकार आदि हुन्। यातायातका साधनहरू निजी वा सार्वजनिक स्वामित्वका हुन सक्छन्। नेपालमा निजी र सार्वजनिक दुबै सवारी साधनहरू प्रयोग गरिन्छन्।
नेपालमा यातायातका साधनहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]निजी सवारी साधनहरु
[सम्पादन गर्नुहोस्]नेपालमा निजी सवारी साधनका रुपमा साईकल, मोटर साईकल, कार अन्य साधन भन्दा बढी संख्यामा रहेका छन्। धनी देशहरूमा पानीजहाज, हेलिकप्टर र हवाईजहाज समेत निजी सवारी साधनका रुपमा रहेका छन् तर नेपालमा भने पाईएको छैन। नेपालमा निजी मोटरसाइकलको प्रयोग सर्वाधिक हुन्छ र यो यातायात व्यवस्थालाई चुस्त बनाउने विषयमा ठूलो चुनाैतीको रूपमा रहेको छ जबकी यातायात प्रणाली सुव्यवस्थित भएका देशहरूमा यसको प्रयोगलाई वढावा दिइएको पाईदैन। त्यस्ते ती देशहरूमा निजी कारको प्रयोगलाई पनि प्राथमिकता दिएको पाईदैन। ती देशहरूमा सार्वजनिक यातायातका ठूला सवारी साधनहरुको प्रयोगलाई नै विशेष महत्व दिइएको पाईन्छ।
सार्वजनिक सवारी साधनहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]नेपालमा सार्वजिनक सवारी साधनका रूपमा भाडाको कार (ट्याक्सी), बस, रेल, हेलिकप्हटर, हवाईजहाज र छिटपुट रुपमा स्टिमर रहेका छन्। यातायात क्षेत्रमा नेपालमा सार्वजनिक सवारी साधन संचालनमा सरकारी लगानीले त्यति प्राथमिकता पाएको देखिंदैन। यस क्षेत्रमा निजी क्षेत्रले गरेको लगानी मात्रले सार्वजनिक यातायातमा सुधार हुने देखिंदैन, यसको लागि सरकारी लगानीमा प्राथमिकताका साथ वृद्धि हुनपर्ने देखिन्छ।
जलमार्ग
[सम्पादन गर्नुहोस्]डुंगा, स्टिमर, पानीजहाज जस्ता सवारी साधनहरूले जलमार्गको प्रयोग गर्दछन्। यो मार्गको प्रयोग आर्थिक रूपले सस्तो मानिन्छ।
स्थलमार्ग
[सम्पादन गर्नुहोस्]साइकल, मोटरसाइकल, कार, बस, ट्रक, रेल, ट्राम, मोनोरेल जस्ता यातायातका सवारी साधनहरूले स्थलमार्गको प्रयोग गर्दछन्। यो मार्गको प्रयोग गर्नु आर्थिक रूपले हवाईमार्गको प्रयोग गर्नुभन्दा सस्तो मानिन्छ।
हवाईमार्ग
[सम्पादन गर्नुहोस्]हेलिकप्टर, हवाईजहाज यातायातका सवारी साधनहरूले हवाईमार्गको प्रयोग गर्दछन्। यो मार्गको प्रयोग गर्नु आर्थिक रुपले जलमार्ग र स्थलमार्गको प्रयोग गर्नु भन्दा महंगो मानिन्छ।
सार्वजनिक यातायातका प्रभाव क्षेत्रहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]जसरी मानिसको शरीरमा रक्तसंचारले उसको दैनिक कार्य गर्न महत्व राख्छ, त्यस्तै महत्व देशको दैनिक कार्य जस्तै सार्वजनिक सेवा, सार्वजनिक प्रशासन, नागरिकको आवतजावत, मालसामान ढुवानी लगायत अन्य विविध क्षेत्रमा सार्वजनिक यातायात प्रणालीले सामाजिक आर्थिक प्रभाव पार्दछ। मानिसको शरीरमा रक्त संचार प्रणाली चुस्त दुरुस्त नभए अन्तत्वगत्वा मानिसको जीवन नै समाप्त हुन सक्छ भने सार्वजनिक यातायात पनि देशको रक्त संचार प्रणाली सरह हो, यो प्रणालीको असफलताले देशको अर्थतन्त्र नै विग्रिन्छ। यसैले हरेक देशले सार्वजनिक यातायात प्रणाली चुस्त राख्न ठुलो लगानी गर्छ र यसमा आर्थिक नाफा घाटा हेर्दैन। हामी युरोप अमेरिका लगायत देशहरूमा देख्छौ कि त्यहाँ यात्रु संख्या कम छ, सरकारी लगानीले घाटा खान्छ भन्ने कुरालाई प्राथमिकता दिईंदैन, बस, रेल, ट्राम जस्ता सवारी साधनहरू जति जना यात्रु भएपनि नियमित समय तालिका र आवश्यक स्थानमा सार्वजनिक सवारीका साधनहरू सरकारी लगानीमा पनि संचालन गरिन्छ।
नागरिकको कार्य क्षमतामा प्रभाव
[सम्पादन गर्नुहोस्]सार्वजनिक यातायातको राम्रो व्यस्थापन भएमा सबै पेशाका नागरिक जस्तै स्वास्थ्यकर्मी, प्रशासनिक कर्मचारी, शिक्षक आदि सबै नागरिकको समयको राम्रो व्यवस्थापन भई सबै क्षेत्रमा राम्रो उपलब्धि देशले प्राप्त गर्दछ।
यातायातको नविनतम प्रविधि: पड वे (Pod Way)
[सम्पादन गर्नुहोस्]आम यातायातको जगमा नयाँ आयाम दिने उद्देश्यका साथ पोड–वे आधुनिक प्रविधिको यस्तो यातायातको यान्त्रिक साधन हो, जो जस्तोसुकै उकालो, ओरालो ठाउँमा पनि सहजै छोटो समय र थोरै लगानीमा सन्चालन गर्न सकिन्छ । यसको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) तयार गरिसके पश्चात् एक सय किमी पोड–वे करिब १८ महिनाभित्रमा निर्माण गर्न सकिन्छ । यात्रु आवागमन तथा मालसामान ढुवानीमा यसको प्रयोग प्रभावकारी हुन्छ ।
पोड–वे कम्प्युटरमार्फत नियन्त्रण गरी एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा सहजै यात्रा गर्न सकिने विद्युतीय यातायात हो । पोड–वे १५० किलोमिटर प्रति घण्टाको रफ्तारमा कुद्न सक्छ । बिजुली गएमा १२० किमीसम्मको ब्याट्री ब्याक–अप हुन्छ । एसी चलाएमा ८० किमीसम्मको ब्याक–अप हुन्छ । त्यसैले यात्रुहरूलाई यात्रा अवधिभर विद्युत कटौती भएको थाहै हुँदैन। [१]
बढ्दो सहरीकरणले सृजना गरेको जनघनत्वमा भएको वृद्धिका कारण निजी सवारीसाधन प्रयोग गर्नेको संख्या पनि निकै बढेको छ । व्यक्तिगत सवारीसाधन प्रयोगलाई निरुत्साहित गर्ने हो भने सबैभन्दा उपयुक्त प्रविधिको रूपमा पोडवे सञ्चालन गर्न सकिन्छ। पड वे हालसम्मकै नयाँ र गुणस्तरीय प्रविधि हो।
के हो पड वे ?
[सम्पादन गर्नुहोस्]पड वे तार (केवल)मा आधारित प्रविधि हो । यो केवलकारको अर्को र अत्याधुनिक स्वरुप हो। अर्को शब्दमा भन्दा यो रेलको पछिल्लो र अत्याधुनिक संरचना पनि हो । सार्वजनिक यातायातका क्षेत्रमा विकास गरिएको नयाँ प्रविधिका रूपमा यसलाई लिइन्छ।
सार्वजनिक सवारी क्षेत्रको सुधारका लागि तारमा आधारित उक्त प्रविधिको अवलम्बन गर्न सकिएको खण्डमा सार्वजनिक यातायातमा ठूलो र क्रान्तिकारी परिवर्तन हुन्छ।
हाल दुबई र बेलारुसले उक्त प्रविधिमा आधारित पडवे सञ्चालनमा ल्याइसकेका छन् ।
मेट्रोरेलको जस्तै सुविधा दिने पड वेको गति प्रतिघण्टा एक सय ५० किलोमिटर बराबर हुन्छ।
भारतमा सञ्चालनमा रहेको रेलको गति एक सय किलोमिटर प्रतिघण्टा बराबर छ। पड वे रेलभन्दा उच्च गतिमा सञ्चालन हुने भएकाले पनि थप सहज मानिन्छ । पोडवे सञ्चालनका लागि छुट्टै ट्रयाकको आवश्यकता पर्छ । स्वचालित प्रविधिमा आधारित भएकाले पनि त्यसका लागि छुट्टै मार्ग निर्माण गर्नुपर्ने हुन्छ ।
पड वे कृत्रिम बौद्धिकता (एआइ)ले नै नियन्त्रण गर्ने र सेवा अटोमेटिक हुने गर्छ। एउटा विशेष नियन्त्रण कक्षले त्यसको सञ्चालन गर्छ । त्यसका लागि हरेक दुई– दुई किलोमिटरमा स्टेसन हुन्छ । यात्रु चढाउन र ओराल्न अकासे पुलजस्तै संरचना हुन्छ ।
केवलकारमा जस्तै पड वे स्टेशनमा रोक्ने तथा झर्ने समयमा स्वचालित (अटोमेटिक) सुविधा प्राप्त हुन्छ। पड़ वे सडकको किनारा वा सडकको माथिबाट पनि लान सकिने भएकाले पनि थप सजिलो हुनेछ ।
‘पड वे सञ्चालनका लागि सडकको माथि वा करिडोर भए पनि हुन्छ । पोडवे आकासमा नै चढ्ने तथा ओराल्ने हुँदा निकै सहज हुन्छ।
केवलकार र पडवेको तुलना
[सम्पादन गर्नुहोस्]हाल नेपालमा सञ्चालनमा रहेको केवलकारको प्रविधि र पडवेको प्रविधि फरक छ।
नेपालमा केवलकार हाल पर्यटन व्यवसायमा मात्र प्रयोग भइरहेको छ। यसले आम नागरिकलाई सार्वजनिक यातायातको रुपमा सेवा दिएको छैन। केवलकारको निर्माण तथा सञ्चालन पनि महँगो छ।
केवलकारको प्रविधिको कुरा गर्ने हो भने यसमा एउटा निश्चित लम्बाइको तारमा निश्चित सङ्ख्यामा केवलकारहरू झुण्ड्याइएका हुन्छन्। र ती तारहरू घुमेसँगै केवलकारहरु पनि घुमिरहन्छ अर्थात् केवलकारको यात्रा सुरु हुन्छ। त्यसैले यसमा यात्रु सङ्ख्या अनुसार एउटा वा दुईटा वा जतिवटा चाहियो त्यतिवटा मात्र केवलकार सञ्चालन गर्न मिल्दैन, यसमा सबै केवलकार यात्रु संख्याले भरिएपछि मात्रै सञ्चालन गर्ने वा कुनै खाली नै भएपनि सञ्चालन गर्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ।
पडवे चाहिँ त्यस्तो हुँदैन। किनभने पड़ वेको आफ्नै स्ट्रिङ लिक हुन्छ। रेलको लिक जमिनमा भएजस्तै पड वेको लिग चाहिँ पिलरहरूमा जमिनबाट एउटा निश्चित र मापदण्ड अनुसारको उचाइमा अड्याइएका हुन्छन् र ती लिकहरू गोलाकार नभई एउटा सरल रेखामा हुन्छन्। त्यसैले यसमा आफूलाई चाहिए जति सङ्ख्यामा यात्रु सङ्ख्या अनुसार एउटा पड वे वा दुईटा पड़ वे वा जतिवटा पड़ वे चाहियो त्यति वटा सञ्चालन गर्न सकिन्छ।
एउटा पडमा एकैपटक दुईदेखि ४२ जनासम्म यात्रुहरूले यात्रा गर्न सक्छन् । यो तारमा झुन्डिएर कुद्छ । २/२ किमिसम्मको दुरीमा पोल राख्न मिल्छ । जसले गर्दा निर्माण गर्ने समय र लागतमा पनि कम हुन जान्छ ।
पड–वे सञ्चालनमा ल्याउन सके डिजेल र पेट्रोल जस्ता इन्धनको खपत न्यूनिकरण हुनुका साथै व्यापार घाटामा कमी आउँछ र राज्यको धन विदेशिनबाट जोगिन्छ ।
नेपालको एउटा पहाडबाट अर्को पहाडमा सहजै यात्रा गर्न सक्ने सुविधा यसले दिन्छ । दुर्गम क्षेत्रसम्मको यात्रा सुरक्षित र भरपर्दो पनि हुन्छ । त्यस क्षेत्रको उत्पादनलाई बजारसम्म पुर्याउन मद्दत गर्छ । आन्तरिक तथा बाह्य पर्याटकलाई पनि आकर्षित गर्छ ।
पड–वेको विकासले रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्छ । यसको विकास गर्दा थोरै किलोमिटर निर्माण गरी धेरै भाडा लिने भन्दा पनि धेरै किलोमिटर निर्माण गरेर सस्तोमा सुविधा उपभोग गर्न दिने व्यवस्था मिलाउनुपर्छ ।
भारतमा पड वे
[सम्पादन गर्नुहोस्]भारतले पहिलो चरणमा ३ सय किलोमिटर क्षेत्रमा पोडवे सञ्चालनको तयारी गरेको छ । एउटा पड (डिब्बा)मा एकपटकमा ४२ यात्रुले यात्रा गर्न सक्छन् । एक घण्टाको समयमा ५० हजार यात्रुले आवतजावत गर्न सक्ने यसको क्षमता हुन्छ । कम्पनीले ५० वटा पोडको व्यवस्था गरेमा एकपटकमा दुई हजार मानिसले सहज रूपमा यात्रा गर्न सक्छन्। [२]
पड वेका विशेषता
[सम्पादन गर्नुहोस्]पड वेबाट समयको बचत हुने र बिजुलीबाट चल्ने भएकाले वातावरण संरक्षणमा निकै ठूलो योगदान हुन्छ । मालसामान ढुवानीका लागि उपयुक्त पड वे यातायातका लागि मात्र नभई मालसामान ढुवानीका लागि पनि उत्तिकै उपयुक्त साधनका रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
सार्वजनिक सवारीसँगै सामान ढुवानीका लागि प्रयोग गर्दा लागत घट्न गई बजारभाउ नियमन हुन जानेछ । दुर्घटनाको जोखिम कम हुने भएकाले समयमै सामान ढुवानी हुने तथा एकैपटक सय टन बराबरको सामान एक स्थानबाट अर्को स्थानमा लैजान सकिन्छ । यस प्रकारको यातायात सञ्चालनले बिजुलीको खपत बढाउन सहयोग पुर्याउनेछ ।
हाल आन्तरिक रूपमा बिजुली खपतको विषयले प्राथमिकता पाइरहेको बेला पड वे अर्को उपयुक्त माध्यम बन्न सक्ने देखिन्छ । यो प्रविधिमा ढुवानी खर्च कम लाग्ने र कम समयमै पुर्याउन सकिन्छ । त्यसबाट पेट्रोल, डिजेलको खपत पनि कम हुन जान्छ।
पड वे सञ्चालनमा जनशक्तिको आवश्यकता पर्दैन । त्यसमा न त ड्राइभर हुन्छ, न त सहचालक नै।[३]
देशको अर्थतन्त्रमा प्रभाव
[सम्पादन गर्नुहोस्]आज देशमा निजी सवारी साधनको प्रयोग अधिक मात्रामा हुनाले देशको पैसा ठूलो मात्रामा विदेशमा गएको छ, यदि सार्वजनिक सवारी साधनहरू पर्याप्त मात्रामा र सही व्यवस्थापन गरी प्रयोग गर्न सकिएमा अर्थतन्त्र मात्र होइन, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार लगायत क्षेत्रमा नै धेरै नै राम्रो उपलब्धि हासिल हुन्छ।